Phạm Trường Hà
Chân vòng kiềng ở trẻ em là một dị tật cần được can thiệp sớm. Chân vòng kiềng không gây đau hay ảnh hưởng lớn đến trẻ. Tuy nhiên, tiềm ẩn nguy cơ hạn chế tầm vận động trong giai đoạn phát triển và trưởng thành về sau của trẻ.
Chân vòng kiềng ở trẻ là gì?
Chân vòng kiềng ở trẻ em là một dị tật cấu trúc do bẩm sinh hoặc bất thường trong phát triển. Dị tật chân vòng kiềng được xác định khi chân của trẻ trong tư thế đứng thẳng, hai chân khép sát, mắt cá chân bên trong chạm vào nhau, trong khi hai đầu gối cách xa nhau. Quan sát từ xa, 2 chân sẽ tạo thành hình vòng cung hoặc hình chữ O.
Chân vòng kiềng ở độ tuổi từ 0 – 2 tuổi có thể là một tình trạng sinh lý bình thường của trẻ và giảm dần sau khi trẻ lên 3. Trường hợp, hình dáng chân của trẻ sau 3 tuổi vẫn bị vòng kiềng, trục 2 chi dưới không cải thiện tình trạng cong thì đây là dấu hiệu của bệnh lý hoặc chứng rối loạn tăng trưởng. (1)
Các mốc thời gian phát triển chân và đầu gối có liên quan đến chân vòng kiềng ở trẻ mà bố mẹ cần biết:
- 0 – 1 tuổi: Chân vòng kiềng ở trẻ sơ sinh có thể là tình trạng sinh lý thông thường. Chân và đầu gối có thể tự thẳng lại trong các giai đoạn phát triển tiếp theo.
- Từ 1 – 3 tuổi: Ở giai đoạn biết đi, cấu trúc chân trẻ dần hoàn thiện và cải thiện tình trạng vòng kiềng.
- Từ 3 – 5 tuổi: Trẻ có thể gặp tình trạng chân chữ X, nghĩa là hai đầu gối có xu hướng nghiêng vào trong.
- Từ 5 tuổi trở lên: Chân trẻ trở về cấu trúc bình thường và có thể đi lại thẳng như bình thường.
Trong trường hợp từ giai đoạn sau 3 tuổi, tình trạng chân vòng kiềng của trẻ không cải thiện đồng nghĩa rất có thể là tình trạng bệnh lý cần được thăm khám kĩ và điều trị với phương pháp phù hợp.
Làm sao để biết trẻ bị chân vòng kiềng?
Tình trạng chân vòng kiềng có thể phát hiện chính xác nhất khi trẻ đứng hoặc đi lại. Ở tư thế đứng thẳng sẽ thấy 2 đầu gối cách xa nhau, không chạm vào nhau dù 2 bàn chân cố gắng đặt khép sát lại. Với trẻ có chân vòng kiềng, việc tập đi hay đi lại sau này cũng trở nên khó khăn hơn những trẻ đồng trang lứa có cấu trúc chân khỏe mạnh khác.
Trẻ bị chân vòng kiềng thường không có đau đớn đặc biệt hay rủi ro viêm khớp như ở người lớn. Triệu chứng đặc hiệu nhất là mức độ cong chân càng lúc càng rõ ràng theo thời gian. Một số trường hợp, trẻ có triệu chứng bàn chân xoay hoặc các loại biến dạng xoay chi dưới xuất hiện đồng thời với chân vòng kiềng.
Bên cạnh đó, những dấu hiệu cận lâm sàng để chẩn đoán bệnh chân vòng kiềng ở trẻ khi đi khám với bác sĩ bao gồm:
- Trẻ từ 3 tuổi trở lên có biểu hiện của dị tật chân vòng kiêng
- Mức độ cong không cải thiện hoặc nặng hơn theo thời gian
- Có sự không đồng nhất hình dáng giữa 2 chân, kể cả là hình dáng cong vòng kiềng
- Kết quả xét nghiệm máu chỉ ra bệnh lý cụ thể có khả năng gây ra chân vòng kiềng ở trẻ như: bệnh còi xương, rối loạn xương di truyền, bệnh blount (bệnh vẹo trong xương chảy)…
Nguyên nhân khiến trẻ bị chân vòng kiềng
1. Di truyền
Yếu tố di truyền có khả năng gây ra chân vòng kiềng ở trẻ thường là tình trạng loạn sản sụn (một dạng rối loạn xương di truyền) nhưng tương đối hiếm gặp.
Loạn sản sụn là sự rối loạn trong quá trình tăng trưởng xương ở trẻ. Sự bất thường này là nguyên nhân khiến xương không thể phát triển.
Cụ thể, đây là tình trạng mô xương lành bị thay thế bởi mô xơ, khiến cho xương bị yếu đi dẫn đến biến dạng. Đồng thời, mật độ xương lỏng lẽo khiến xương dễ gãy dù là những va chạm mức độ nhẹ và vừa. Bệnh cũng được biết với thuật ngữ “bệnh lùn” ở trẻ nhỏ.
Tình trạng xương yếu, mô xương liên kết lỏng lẻo khiến cho xương ở trẻ không đủ khả năng chịu đựng tải trọng của cơ thể, dần dần gây ra biến dạng xương thành chân vòng kiềng.
2. Yếu tố sinh lý
Chân vòng kiềng ở trẻ sơ sinh thường do khi trẻ ở trong môi trường tử cung chật hẹp khiến cho cấu trúc 2 chi bị biến dạng tạm thời. Đây cũng là tình trạng sinh lý dễ gặp trong giai đoạn trẻ đang tập đi. Ba mẹ có thể phát hiện dấu hiệu sinh lý này khi trẻ đứng thẳng và có một khoảng cách lớn giữa rõ ràng giữa hai chân.
Vì là một yếu tố sinh lý, ba mẹ có con nhỏ trong độ tuổi từ 0 – 2 tuổi thường lo lắng trẻ bị chân vòng kiềng thì phải làm sao. Tuy nhiên, cấu trúc xương 2 trục chi dưới sẽ dần bình thường trở lại khi trẻ trưởng thành. Ba mẹ cũng có thể đưa trẻ đi khám với để thực hiện các xét nghiệm cần thiết, loại trừ trường hợp trẻ bị chân vòng kiềng do yếu tố bệnh lý.
3. Yếu tố bệnh lý
Sau 2 tuổi, tình trạng này không có dấu hiệu biến mất hoặc trở nặng hơn thì được xem là do bệnh lý, Lúc này, trẻ cần được điều trị, nếu không chân vòng kiềng sẽ phát triển và định hình khi trẻ trưởng thành.
Chân vòng kiềng sẽ ảnh hưởng đến chức năng của xương khớp tại các vị trí có chức năng nâng đỡ cơ thể như: mắt cá chân, đầu gối và hông; tiềm ẩn nhiều nguy cơ rủi ro khiến người bệnh nhạy cảm hơn với các bệnh lý viêm khớp, thoái hóa khớp ở người trẻ… Nếu không kịp thời hoặc trì hoãn việc điều trị, đến khi trẻ trưởng thành, phương pháp điều trị tối ưu lúc này sẽ là phẫu thuật.
Một số bệnh lý có thể gây ra chân vòng kiềng ở trẻ bao gồm:
- Bệnh còi xương: Tình trạng thiếu hụt vitamin D và canci khiến xương chân của trẻ không có khả năng chịu lực và gây ra chân vòng kiềng.
- Bệnh Blount: Bệnh thường gặp ở trẻ gái hay trẻ có cân nặng dư thừa, béo phì. Bệnh gây ra sự phát triển bất thường tại ống chân và gây ra tình trạng chân vòng kiềng ở trẻ em. (2)
- Bệnh lùn – loạn sản xương sụn: Tình trạng rối loạn trong phát triển xương khiến cho xương yếu, khó phát triển và có nguy cơ cao khiến trẻ mắc phải bệnh lý chân vòng kiềng.
Khi nào cần gặp bác sĩ?
Chân vòng kiềng ở trẻ sơ sinh hay xảy ra khi dưới 2 tuổi không phải là một tình trạng nguy hiểm. Ba mẹ có thể tự theo dõi hình dáng phát triển chân của trẻ theo thời gian. Nếu chân tiến triển tốt, dần quay về dáng thẳng và trẻ cũng không có triệu chứng đau đớn bất thường thì đây là hiện tượng sinh lý, không quá lo ngại.
Tuy nhiên, khi trẻ thuộc những trường hợp chân vòng kiềng dưới đây, ba mẹ cần nhanh chóng đưa trẻ đi khám với bác sĩ để nhận được chẩn đoán và điều trị. Những trường hợp đó bao gồm:
- Trẻ có dáng đi khập khiễng, khó khăn trong quá trình tập đi
- Trẻ lớn hơn 3 tuổi nhưng vẫn có chân vòng kiềng
- Tình trạng vòng kiềng nặng hơn theo thời gian
- Trẻ có những phản ứng khó chịu nghi ngờ là áp lực tại xương đến từ chân vòng kiềng
Chân vòng kiềng ở trẻ có nguy hiểm không?
Chân vòng kiềng ở trẻ là hiện tượng sinh lý thông thường, không nguy hiểm. Sự biến dạng tạm thời không gây ra đau đớn, cản trở quá trình tập đi hay ảnh hưởng xấu đến sự phát triển xương của trẻ.
Tuy nhiên, khi chân vòng kiềng kéo dài đến khi trẻ 3 tuổi và vẫn không thuyên giảm, là một dấu hiệu bệnh lý, việc không hoặc trì hoãn điều trị sẽ gây nên những bất lợi cho sức khỏe cơ xương khớp, khả năng đi lại của trẻ sau này. Hơn nữa, nếu chân của trẻ có mức độ nặng, việc điều trị về sau cũng trở nên khó khăn hơn.
Những biến chứng sức khỏe mà chân vòng kiềng ở trẻ có thể gây ra:
- Lỏng gối, mất vững khớp gối sau khi trẻ trưởng thành
- Áp lực lên các khớp gối, hông và mắt cá chân, ảnh hưởng đến khả năng đi lại và chạy bộ
- Tăng khả năng bị tích tụ vi chấn thương tại 3 vị trí khớp gối, hông và mắt cá chân
- Khả năng mắc các bệnh viêm khớp cao hơn người có hình dáng chân khỏe mạnh
Chẩn đoán chân vòng kiềng ở trẻ sơ sinh
Chân vòng kiềng ở trẻ được chẩn đoán mức độ nghiêm trọng bằng cách kiểm tra vị trí của chân, đầu gối và mắt cá chân. Bác sĩ sẽ đo khoảng cách giữa mắt cá chân và giữa 2 đầu gối và so sánh chúng với nhau.
Dữ liệu thu được giúp bác sĩ xác định được mức độ nghiêm trọng của tình trạng chân vòng kiềng. Ở những trẻ đã biết đi, bác sĩ cũng sẽ quan sát dáng đi của trẻ và độ cong của chân cũng như có dấu hiệu của sự khập khiễng do bất đối xứng giữa 2 chi hay không.
Xét nghiệm máu cũng có thể cần thực hiện nếu bác sĩ nghi ngờ trẻ bị chân vòng kiềng do còi xương. Bên cạnh đó, những chỉ số xét nghiệm máu và thông tin bệnh sử của gia đình cũng có thể gợi ý cho bác sĩ nguyên nhân gây ra tình trạng chân vòng kiềng của trẻ.
Ở trẻ em, các phương tiện chẩn đoán hình ảnh được chỉ định hạn chế. Tuy nhiên, phương pháp chẩn đoán X quang toàn bộ hai chi dưới kiểm tra trục chi hoặc CT scan có thể được chỉ định khi bác sĩ nghi ngờ các dấu hiệu cảnh báo của bệnh lý rối loạn xương khớp hoặc dị tật bẩm sinh khác.
Trẻ bị chân vòng kiềng thì phải làm sao?
1. Nẹp
Nẹp định hình xương là dụng cụ chỉnh hình thường được áp dụng để nắn chỉnh chân cho trẻ. Nẹp được đeo vào ban đêm, đưa cấu trúc xương chân dần dần trở về vị trí bình thường. Sau một thời gian đeo nẹp, chân của trẻ sẽ được chỉnh dần độ cong và cố định lại theo trục thẳng. (3)
Thời gian đeo nẹp tùy vào mức độ nghiêm trọng của từng trẻ, bác sĩ sẽ chỉ định thời gian phù hợp để điều trị chân vòng kiềng cho trẻ.
2. Điều chỉnh dinh dưỡng
Điều chỉnh dinh dưỡng cho trẻ là phương pháp giúp trẻ tăng cường sức khỏe cơ xương khớp. Phần lớn nguyên nhân bệnh lý gây chân vòng kiềng ở trẻ là tình trạng mật độ xương lỏng lẻo, liên kết mô xương không đủ chặt khiến chân bị tăng áp lực và dần cong thành vòng kiềng.
Chế độ dinh dưỡng đa dạng nhóm chất tốt cho sự phát triển toàn diện của trẻ, kết hợp bổ sung canci và vitamin D giúp quá trình phát triển và tăng liên kết mô xương được diễn ra thuận lợi và nhanh hơn. Đồng thời, giúp cho phác đồ điều trị chính được tối ưu hơn.
3. Tập vật lý trị liệu hỗ trợ nắn chỉnh xương
Các bài tập vật lý trị liệu phù hợp cho trẻ có thể được chỉ định nhằm giúp tăng sức mạnh bên trong các khớp và mô mềm, hỗ trợ khôi phục tư thế đứng thẳng, 2 chân thẳng cho trẻ. Song song, ba mẹ có thể kết hợp xoa bóp chân để thúc đẩy quá trình nắn chỉnh chân vòng kiềng cho trẻ.
4. Phẫu thuật
Phẫu thuật điều trị chân vòng kiềng là phẫu thuật cắt và định hình lại vị trí của xương chày và xương đùi, nhằm chỉnh thẳng lại trục 2 chi. Tuy nhiên, phương pháp này thường chỉ áp dụng cho đối tượng chân vòng kiềng ở người lớn, xương chân đã cứng chắc, không còn khả năng nắn chỉnh từ bên ngoài.
Ở trẻ em, xương vẫn còn mềm trong quá trình hoàn thiện và phát triển, vì vậy việc nắn chỉnh bằng những phương pháp nội khoa vẫn có tiên lượng tốt. Phương pháp phẫu thuật hiếm khi được chỉ định cho trẻ nhi.
Biện pháp phòng ngừa trẻ sơ sinh bị chân vòng kiềng
Chân vòng kiềng ở trẻ em không có biện pháp phòng ngừa hoàn toàn, tuy nhiên ba mẹ có thể giảm thiểu nguy cơ di truyền loạn sản xương và bệnh còi xương cho trẻ bằng những cách sau:
- Người mẹ có chế độ sinh hoạt điều độ, chế độ dinh dưỡng cân bằng đầy đủ chất và kiểm soát cân nặng để hạn chế nguy cơ bị mắc bệnh loạn sản xương sụn và di truyền cho con
- Trẻ được xây dựng chế độ dinh dưỡng phù hợp với từng giai đoạn phát triển. Ba mẹ nên nghe theo lời khuyên từ bác sĩ dinh dưỡng để nắm được trẻ cần bổ sung những chất dinh dưỡng nào, liều lượng bao nhiêu vào từng thời điểm sinh trưởng. Bên cạnh đó, cách bổ sung vitamin D và canxi vào mỗi bữa ăn cho trẻ hợp lý như thế nào
Khi trẻ sơ sinh có tình trạng chân vòng kiềng, ba mẹ nên chú ý quan sát và theo dõi tình trạng chân vòng kiềng của trẻ. Bố mẹ nên đưa trẻ đến kiểm tra với bác sĩ để tìm ra nguyên nhân gây bệnh chân vòng kiềng, và nhận chỉ định điều trị hoặc lời khuyên phù hợp cho tình trạng dị tật cơ xương khớp này.
Chân vòng kiềng có thể là tình trạng sinh lý thông thường, dần biến mất khi trẻ lên 3 tuổi. Trong trường hợp sau 3 tuổi, tình trạng chân vòng kiềng không thuyên giảm hoặc có dấu hiệu trở nặng hơn, ba mẹ nên đưa trẻ đến kiểm tra với bác sĩ vì đây là dấu hiệu cảnh báo bệnh lý khác.
Để đặt lịch khám và điều trị với các chuyên gia đầu ngành tại Trung tâm Chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh, Quý khách vui lòng liên hệ:
Chân vòng kiềng ở trẻ do bệnh lý nếu không được điều trị kịp thời có thể theo trẻ đến suốt quá trình trưởng thành, ảnh hưởng xấu đến khả năng đi lại, cũng như làm tăng nguy cơ mắc các bệnh cơ xương khớp khác do dị thường trong cấu trúc xương.
